Nietzsches ogenblik

Van Nietzsche weet men dat hij de ‘dood van God’ propageert, en ook de ‘wil tot de macht’. Minder bekend is dat die ‘dood van God’ de weg opent voor een betovering die in feite religieus is, terwijl de ‘wil tot de macht’ duidt op de mogelijkheid om zich als mens niet langer ergens achter te verschuilen en voortaan als mens voluit ‘soeverein’ te zijn. Het is Nietzsche te doen om persoonlijke verantwoordelijkheid en om ernst die niets ontziet. Zulke verantwoordelijkheid en ernst zouden het nihilisme en de hypocrisie waarin de moderne samenleving zich heeft laten vangen moeten doorbreken.
Intussen laat Nietzsche vrijheid en verantwoordelijkheid teruggaan op het ogenblik waarin een mens alsnog waarneemt wat hem te doen staat, zo kwetsbaar als die mens zich daarmee maakt. Door dat ogenblik telkens opnieuw tegemoet te zien verwerft een leven tegelijk grote allure en bescheiden inhoud.
Nietzsches ogenblik betreft echter ook de gedachte dat Nietzsche heden ‘zijn moment heeft’. We maken immers mee hoe volksmenners er met een zeker gemak in slagen de geesten in beslag te nemen. Nietzsche maakt duidelijk wat voor mentaliteit vereist is, wil je deze trend doorbreken. Op het spel staat de morele ruggengraat van de vrije burger.
Zorgvuldige analyse van Nietzsches denken onthult niet alleen de betekenis van zijn soms lelijke provocaties, maar maakt ook de buitengewone liefde zichtbaar die hij mensen en dingen toedraagt. Dat denken is tegelijk religieus en emancipatoir; het tweede kan niet zonder het eerste. Ook maakt de lezer kennis met een Griekse Nietzsche, en zelfs met een joodse Nietzsche.

Victor Kal (1951) was van 1994 tot 2022 hoofddocent wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder schreef hij De list van Spinoza. De grote gelijkschakeling (2020) en Poetins filosoof. Alexander Doegin (2023).