Verre van evenwichtig

Soms merken filosofen opeens dat het gangbare denken niet meer voldoet, zij verlaten het vertrouwde spoor en worden ‘buitensporig’. Een beproefde betekeniswereld implodeert en iets geheel nieuws dient zich aan. Dat was in de Oudheid de ervaring van Heraclitus; Descartes overkwam vele eeuwen later iets soortgelijks. Sindsdien leefde de mens in een tijdloze universalistische betekeniswereld. Totdat darwinisme en thermodynamica die wereld deden ineenstorten. Een ineenstorting die nog altijd voortduurt.
Maar Heraclitus zag óók dat alles wat er is een veranderlijk en disharmonisch krachtenspel vormt. In deze energetische wereld bestaan de dingen – inclusief de mens en zijn denkvermogen – als energieverwerkende systemen. Die blijven intact, zolang ze verre van evenwichtig zijn; harmonie staat gelijk aan de dood.
Wat betekent het voor de filosofie, dat de rationele universaliteit afbrokkelt? Hoe na te denken over het geheel van opkomst en neergang, orde en chaos, zonder meteen te bezwijken onder het verlangen naar eenheid, evenwicht en beheersing?

Dit alles bespreekt Oudemans indringend in zijn laatste, postuum verschijnende boek, waarin de buitensporigheid van het denken wordt aangewezen als bij uitstek karakteristiek voor Europa.

Th.C.W. Oudemans (1951-2024) is een van de origineelste filosofen van Nederland. Hij was jarenlang verbonden aan de Universiteit Leiden en publiceerde diverse boeken, waaronder De verdeelde mens, Echte filosofie, In natura en Omerta. In 2014 verscheen het succesvolle Plantaardig, over de overeenkomst tussen planten en mensen, gevolgd door Moeder Natuur. De plaats van de mens in de kosmos (2020), Europa Europa. Humanisme als racisme (2021) en Om de tuin geleid. Natuur en horticultuur in Europa (2024). In Wedde (Groningen) stichtte hij op zijn landgoed Tenaxx een uniek arboretum, dat jaarlijks vele bezoekers trekt.