Bas van Bavel in Trouw over ‘De onzichtbare hand’

Trouw plaatste op zaterdag een groot interview met Bas van Bavel over De onzichtbare hand, de onlangs verschenen vertaling van The Invisible Hand. In het boek test Van Bavel de algemeen aanvaarde opvatting dat de vrijemarkteconomie een absolute voorwaarde is voor gelijkheid en welvaart voor iedere burger. Baanbrekend hierbij is zijn analyse van historische vrijemarkteconomieën.

In het interview beschrijft de auteur hoe een toevallige ontmoeting met ecoloog Marten Scheffer leidde tot een idee: het toepassen van ecologische modellen die betrekking hebben op kantelpunten en ongelijkwaardigheid op de maatschappij. Er bleken inderdaad overeenkomsten te zijn met de natuur. ‘Een ecosysteem kan gedomineerd worden door enkele soorten,’ stelt Van Bavel. ‘En in de samenleving kan een elite ontstaan die het overgrote deel van het vermogen in handen heeft.’

Een cruciale factor hierbij is toeval: sommigen gaat het voor de wind, anderen tegen. ‘Je denkt: als iedereen gelijke kansen en talenten heeft, dan krijg je een egale verdeling, maar in de werkelijkheid gebeurt dat niet. Dat gaat lijnrecht tegen de intuïtie in.’ En waar er in het dierenrijk nog natuurlijke mechanismen bestaan om ongelijkheid tegen te gaan, zijn die er in de markteconomie nauwelijks. ‘Wie rijk wordt, kan geheel naar eigen belang de regels bepalen.’

Zo leiden vrije markten niet naar vrijheid en gelijkheid, maar luiden ze het verval daarvan in. Ook nu verkeren we volgens hem in een tijd van afnemende vrijheid en gelijkheid. Er is een nieuwe marktelite met zowel economische als politieke macht. Het presidentschap van miljardair Donald Trump is hiervan volgens de auteur een tekenend voorbeeld. ‘Vrijheid is geen gevolg van markten, maar juist een voorwaarde voor de opkomst van markten,’ aldus Van Bavel. ‘We moeten het goede van markten behouden, maar de dominantie van markten tegengaan.’

Het interview met Trouw is hier te lezen. Bas van Bavel was gisteren ook te horen bij OVT op Radio 1, waar hij de ideeën in het boek en het belang van de geschiedenis uitlegde. De uitzending is hier terug te luisteren.

Morgen zal Van Bavel nogmaals op de radio te horen zijn, ditmaal live tussen 11.30 en 11.45 bij BNR Nieuwsradio. 

Over The Invisible Hand:

‘Zijn terugblik op de wereldgeschiedenis levert een verrassend actueel boek op en een handleiding voor onze toekomst. (…) Bas van Bavel (…) beschrijft in een gedegen, doorwrocht en uitstekend gedocumenteerd boek hoe sterke beschavingen en samenlevingen ontstaan.’
Frank van den Heuvel in Christen Democratische Verkenningen

‘This a beautifully written book, easy to read, which makes it adequate for a wide audience. Above all, it is an original and intellectually challenging piece of scholarly work that breaks new historical grounds.’
Stefano Zamagni in Journal of Economics

‘Van Bavel verdiept met zijn boek het huidige politieke debat en verdient het ook gelezen te worden door al diegenen die de voordelen van de liberale democratie, handelsliberalisering, globalisering en de Europese toenadering koesteren.’
Ton Lansink in Clingendael Spectator

‘[Van Bavel schetst] een verhaal van opkomst en neergang waarin, net als in de Griekse tragedies, de elementen die de hoofdrolspelers grootsheid brachten hen uiteindelijk ook in de afgrond doen storten.’
Branko Milanović, auteur van Wereldwijde ongelijkheid

Meer over De onzichtbare hand:

Het is een sprookje dat onze markteconomie een onmisbare voorwaarde voor welvaart en rechtsstaat is. Dat weet de internationaal gezaghebbende Nederlandse economisch historicus Bas van Bavel onweerlegbaar aan te tonen. Hij toetst de abstracte beweringen van de economen genadeloos aan de historische werkelijkheid. De vrije markt, die aanvankelijk breed werd omarmd, blijkt na enige tijd de welvaartsgroei juist te remmen: nieuwe economische elites veroveren met hun rijkdom politieke en juridische macht en sluiten nieuwkomers buiten. De ongelijkheid neemt toe, investeringen nemen af. Zo ging het tijdens de vroegmiddeleeuwse bloeitijd van Irak, in de Italiaanse steden ten tijde van de Renaissance, en ook in de Gouden Eeuw van Antwerpen en Amsterdam. En in onze tijd zal het niet anders zijn. Door ons vast te ketenen aan het Angelsaksische marktmodel hebben we onze eigen mogelijkheden om een neergaande cyclus te stuiten ernstig beknot.

Bas van Bavel (1964), opgeleid als historicus, is faculteitshoogleraar transities van economie en samenleving aan de Universiteit Utrecht. Hij schreef het boek Manors and Markets, over de sociaal-economische geschiedenis van de Nederlanden in de Middeleeuwen, en talrijke artikelen over marktontwikkeling, ongelijkheid en welvaartsgroei, meestal vanuit een langetermijnperspectief. Daarnaast geeft hij leiding aan Instituties voor Open Samenlevingen, een van de multidisciplinaire speerpunten van de Universiteit Utrecht.