Vandaag verscheen een mooi artikel in Vrij Nederland over Tegenover Dostojevski van Thijs Kleinpaste. In het boek analyseert Kleinpaste de kritische vriendschap tussen Vissarion Belinski, Ivan Toergenjev en Alexander Herzen: ‘Die kwamen tegenover hun tijdgenoot Dostojevski te staan toen die steeds conservatiever en geloviger werd. Dostojevski ging zich overgeven aan ‘machtige idealen’ en aan een ‘ware utopie’ gegrondvest op christelijke broederschap ‘onder vaderlijke tucht van de tsaar.’’
Hoewel Dostojevski door velen wordt verafgood, prijst recensent Carel Peeters de manier waarop Kleinpaste hem juist bekritiseert:
‘Kleinpaste keert zich nadrukkelijk af van Dostojevski, voor wie de ‘psyche een vat vol demonen’ was. Hij beschouwt hem ‘zonder twijfel’ als ‘een angstaanjagende en begaafde portrettist van de menselijke psyche’, maar Dostojevski’s ambitie was niet ‘een zo getrouw mogelijke verbeelding van de werkelijkheid te geven.’ Waarmee Kleinpaste zegt dat Dostojevski de werkelijkheid vertekende, waar anderen zeggen dat hij juist wist door te dringen in de donkerste hoeken van de geest waar de meeste schrijvers niet durfden te komen.’
Kleinpaste blijft echter niet hangen in kritiek, maar levert door middel van Dostojevski’s tijdgenoten alternatieve wereldbeelden en ideeën aan:
‘Kleinpaste, ondertussen, weet deze levens, deze inspirerende manier van schrijven, denken, polemiseren, discussiëren, elkaar uitdagen, elkaar afvallen en in genade terugnemen met vaste hand (maar met soms veel te lange zinnen) mooi verstrengeld bij elkaar te brengen.’
U kunt het hele artikel hier teruglezen.
Over Tegenover Dostojevski:
Fjodor Dostojevski is misschien wel de grootste schrijver uit het pantheon van de Russische letteren: een genadeloze criticus van de vooruitgang, van de illusies die de mensheid over zichzelf in het leven roept, en van de mens zelf. Althans, dat is wat vaak over hem wordt gezegd.
Tegenover Dostojevski beweert het tegendeel. Wat Dostojevski verkondigde was vaak weinig meer dan de boodschap van een schreeuwende amateur-profeet, terwijl de schrijvers tegen wie hij tekeerging – ook al zijn ze in vergetelheid geraakt – vaak meer en belangrijker dingen te zeggen hadden.
Tegenover Dostojevski bespreekt drie denkers die weliswaar niet zo beroemd zijn als Dostojevski, maar minstens zoveel aandacht verdienen: Vissarion Belinski, Alexander Herzen en Ivan Toergenjev. Wie? Belinski: de criticus die Dostojevski als piepjonge schrijver ontdekte. Herzen: de essayist die door Dostojevski zeer bewonderd werd. Toergenjev: de schrijver tegen wie Dostojevski zich hevig afzette, maar die hij ook als meerdere erkende. De drie vrienden voerden in hun werk een discussie over de rol van het individu in de geschiedenis. Ze zochten een antwoord op vragen over protest en revolutie, over radicalisme en gematigdheid, en over idealisme en desillusie. Tegenover die gedachtewisseling stond Dostojevski: niet alleen als contrapunt, maar ook als belangrijke getuige.
Thijs Kleinpaste promoveert in de politieke theorie aan de Georgetown Universiteit in Washington D.C. en schrijft met enige regelmaat voor De Groene Amsterdammer. Hij is gespecialiseerd in de ideeëngeschiedenis van de negentiende en twintigste eeuw.
