Juryrapport Anton Wachterprijs 2018: ‘Ellen de Bruin schonk ons een personage dat niet eerder bestond.’

Afgelopen zaterdag werd in Harlingen de Anton Wachterprijs 2018 uitgereikt aan Ellen de Bruin voor haar roman Onder het ijs.

Het juryrapport (van juryleden Gerbrand Bakker, Kees ’t Hart, Joke Linders, Marja Pruis en Geart de Vries) luidde als volgt:

‘Met haar roman Onder het ijs heeft Ellen de Bruin ons een personage geschonken dat niet eerder bestond in de Nederlandse literatuur: een jonge vrouw met een bètabrein en een alfaziel. Klimaatwetenschap en liefdesrouw gaan een ongewoon verband aan in een roman die de verhalende spanning heeft van een reis, en de precieze psychologie van een laboratoriumonderzoek.

De Bruin plaatst haar heldin op een schip richting Noordpool, een junior geval, een eenling vindt ze zelf, te midden van andere klimaatwetenschappers.

Bas Fretz heet ze, ze is 21 en in rouw over de hoogleraar op wie ze stiekem verliefd was. Of ze hield van hem, want Fretz, zoals ze zichzelf voortdurend toespreekt, is niet echt van de vluchtige gevoelens. Met haar nadenkende en analytische blik treedt ze de wereld tegemoet met zachte, en soms angstige spot. Dat ze tegelijkertijd een blinde vlek heeft voor zichzelf, is een van de grote troeven van deze roman. Fretz is geen onbetrouwbare verteller in de klassieke zin des woords, maar een naïeve. Zo goed als ze is op haar vakgebied, zo kortzichtig blijkt ze als het aankomt op menselijk verkeer. Ze ziet wat ze denkt dat ze zal zien, en moet daardoor voortdurend uit de droom worden geholpen. De Noordpoolexpeditie wordt in deze roman daarmee zowel een ontdekkingsreis op wetenschappelijk gebied als op persoonlijk gebied.

Vernuftig, bedrieglijk luchtig, verwerkt De Bruin specialistische inhoudelijke materie tot een meeslepend, en begrijpelijk verhaal. Je hoeft niet eerder gehoord te hebben van dinoflagellaten, eencellige algen, wier conditie een aanwijzing kan zijn voor klimaatverandering, om méé te kunnen gaan in de onderzoekshartstocht van Fretz. En passant bijna wordt een geestig en soms ontluisterend beeld geschetst van wat er gebeurt met mensen als ze een tijdlang tot elkaars gezelschap zijn veroordeeld. Bij deze groep spelen dan ook nog onder het oppervlak kwesties van persoonlijke rivaliteit en financiering een verhevigende rol. In luttele bladzijden en met fijne streken maakt De Bruin van potentiële karikaturen types die je gaan interesseren.

De verschillende verhaallijnen worden stevig en onweerstaanbaar bijeengehouden door de vertelstem van Fretz.

De jury van de Anton Wachterprijs viel als een blok voor de droge geestigheid en de altijd op de loer liggende wanhoop waarmee zij zichzelf en de wereld becommentarieert. Hoe wijs en hoe blind ze tegelijkertijd is, hoe snel ze uit het lood ligt door een enkel glaasje aquavit, en daar toch telkens weer naar snakt. Hoezo zou wetenschap droge materie zijn?

Met Onder het ijs bekroont de jury van de Anton Wachterprijs 2018 geheel in de geest van Simon Vestdijk een ambitieuze, onderzoekende en warmbloedige roman over menselijke drijfveren en dwaalwegen.’

Over Onder het ijs:

Het is 2004. Een groep klimaatwetenschappers doet onderzoek op een schip in het Noordpoolgebied. Een van hen is Bas Fretz, een bijna-volwassen vrouw van 21 die nog met Lego speelt. Zij is mee in plaats van haar hoogleraar, Reinier, nadat die onverwacht is overleden. Ze hield net iets te veel van hem en ze zou graag weten of hij ook iets voor haar voelde, maar daar komt ze natuurlijk nooit meer achter, nu hij dood is.

Daar zit ze dan, als junior onderzoeker, op dat schip in het poolijs, tussen wildvreemde wetenschappers die elk zo hun eigen obsessies hebben. En als de expeditie dreigt te mislukken, wordt de kans steeds kleiner dat Bas er nog in slaagt om Reiniers wetenschappelijke ambities te verwezenlijken – laat staan die van zichzelf.

Onder het ijs is een originele roman over liefde en verlies, de wereld van de wetenschap en de macht en onmacht van de mens. Spannend, sprankelend en sfeervol – een romandebuut om van te smullen.

Ellen de Bruin is redacteur bij NRC Handelsblad en nrc.next. Ze schrijft vooral over wetenschap, psychologie en menselijk gedrag.

‘Verliefdheid, rouw en microbiologie: een combinatie die verrassend goed werkt!’ Paulien Cornelisse

‘In Onder het ijs beschrijft Ellen de Bruin de ontluistering ironisch en indringend, de ontluistering van wetenschap, liefde en katten, en ze weet je daarna ook nog met die ontluistering te verzoenen. Veel meer hoeft literatuur niet te doen.’ Arnon Grunberg